„A JEŚLI KOMU DROGA OTWARTA DO
NIEBA – TYM, CO SŁUŻĄ OJCZYŹNIE……” J. KOCHANOWSKI
BĄDŹ GOTÓW !
Sprawności
harcerskie
„KOTWICA”
i „SZARE SZEREGI”
Materiały
pomocnicze
Główna Kwatera Harcerzy
Londyn, 2004 (przedruk)
Opracowanie: hm S. Bogdanowicz
DNIEM CZY NOCĄ
Dniem czy nocą idziemy wytrwali,
w bitwach ogień hartuje nam pierś,
myśmy dawno już drogę wybrali,
jeśIi nawet powiedzie - przez śmierć.
Więc naprzód, niech bron rozdziera,
niech kula szyje jak nić,
trzeba nam teraz umierać.
by Polska umiała znów żyć.
Bo czy las nam zahuczy jak morze,
czy w bruk miasta uderza nasz krok,
w naszych sercach trzepocze się orzeł
każdy pancerz przepali nasz wzrok.
Krzysztof Kamil Baczyński
Sprawność „Kotwica”
1. Zrobi
domowym sposobem pieczątkę „Kotwicy” – znak
Polski Walczącej w Kraju, z czasów II wojny światowej
2. Zna
datę początku II wojny światowej i wie kto z kim walczył.
3. Wie co
to była „Arma Krajowa”.
4. Rozmawiał
z byłym członkiem Armii Krajowej, albo przeczytał o kimś z
A.K. i opowie o jego działalności.
5. Wie co
to były „Szare Szeregi” i co robili harcerze w czasie okupacji niemieckiej
w Polsce.
6. Wie
kiedy było Powstanie Warszawskie i wie o udziale Harcerstwa w Powstaniu.
7. Zaśpiewa
w zespole dwie piosenki wojskowe/harcerskie z czasów okupacji.
8. Zrobi
mały album poświęcony Armii Krajowej, albo wykona opaskę żołnierza
Armii Krajowej z czasów Powstania Warszawskiego.
9. Swoim
zachowaniem w Drużynie wykaże, że potrafi naśladować
dobre cechy harcerza z „Szarych Szeregów”.
Sprawność „Szare Szeregi” (wędrownicza)
1. Narysuje
„Kotwicę” i wyjaśni znaczenie i historię użycia
tego
znaku w czasie okupacji niemieckiej w Polsce.
2.
Zna historię agresji Polski przez Niemcy i
Rosję w 1939 roku, i zna przebieg walk obronnych polskich.
3. Wie co
to była „Polska Podziemna” i „Armia Krajowa”. Zna nazwiska i pseudonimy
dowódców.
4. Zna, w
zarysie, historię Podziemnego Harcerstwa (Szarych Szeregów) i jego
organizację.
5. Dowiedział
się co znaczył w „Szarych Szeregach” program pracy na „Dziś –
Jutro – Pojutrze”
6. Zapoznał
się z życiorysem dwu postaci z podziemnego harcerstwa.
7. Opowie o
przebiegu Powstania Warszawskiego ze szczególnym uwzględnieniem udziału
w powstaniu oddziałów harcerskich.
8. Przeczytał
i streści jedną książkę opisującą działalność
harcerzy w czasie okupacji niemieckiej, albo w czasie Powstania Warszawskiego.
9. Zorganizuje
i przedstawi z harcerzami - krótki pokaz poświęcony działalności
„Szarych Szeregów".
KALENDARZYK HISTORYCZNY |
|
1914
- 1918 |
l-sza
Wojna Światowa |
11.11.1918 |
Polska
odzyskuje niepodległość |
1918
- 1939 |
Rozwój
niepodległego Państwa Polskiego |
1.
9.1939 |
Agresja
niemiecka na Polskę, z zachodu. Początek
2-giej Wojny Światowej. |
17.9.1939 |
Agresja
sowiecka na Polskę, ze wschodu. |
27.9.1939 |
Wojska
niemieckie zajmują Warszawę |
1940 |
Wojska
niemieckie zajmują Belgię, Holandię, Danię i Francję.
Wojska
sowieckie zajmują Litwę, Łotwę i Estonię. |
22.6.1941 |
Wybuch
wojny niemiecko-sowieckiej. |
1941
- 1945 |
Walki
wojsk alianckich z niemieckimi. |
1.8.1944 |
Wybuch
Powstania przeciwko Niemcom w Warszawie, zakończonego jego upadkiem po
63 dniach walki. |
5.6.1945 |
Kapitulacja
Niemiec. Koniec
2-giej Wojny Światowej w Europie. |
1945 |
Polska
dostaje się pod wpływy sowieckie. Rozpoczynają się rządy
komunistów w Polsce. |
HARCERSTWO - „SZARE SZEREGI” W POLSCE
1939 - 1945
Wybuch
wojny. Armia Krajowa. Państwo Podziemne.
Od zakończenia
1-ej Wojny Światowej
i odzyskania przez Polskę
niepodległości w dniu 11 listopada 1918 roku upłynęło
zaledwie 20 lat, gdy 1 września 1939 roku wojska niemieckie wtargnęły
w granice Polski i rozpoczęła się 2-ga Wojna Światowa.
Francja i Anglia
wypowiedziały wojnę Niemcom, natomiast Rosja zawarła tajny układ
z Niemcami i 17 września wojska sowieckie wkroczyły do wschodniej
Polski, rozbrajając i aresztując żołnierzy, oraz wywożąc
w głąb Rosji tysiące rodzin polskich.
W walkach tych wzięło
udział wielu starszych harcerzy. Już pierwszego dnia wojny ginie na posterunku
w Gdańsku Namiestnik Zuchowy Chorągwi. Na ulicach Bydgoszczy Niemcy
rozstrzeliwują harcerzy i harcerki. Z wieży spadochronowej w Katowicach
harcerze bronią swego miasta. Harcerki obejmują służbę
sanitarną, organizują kuchnie polowe, zajmują się
sierotami i zagubionymi.
28 września
1939 roku po zaciętych walkach kapituluje Warszawa. Prezydent miasta, Stefan
Starzyński, organizator życia ludności Stolicy zostaje aresztowany
i zesłany do obozu koncentracyjnego.
Już w
przeddzień kapitulacji Warszawy, 21 września zawiązała się
tam tajna organizacja rod nazwą, "Służba Zwycięstwu Polski",
której celem była dalsza walka z okupantem i odzyskanie niepodległości
Polski. Wkrótce tajne, konspiracyjne grupy powstały na terenie całej
Polski, a organizacja wojskowa zmieniła nazwę na „Armia Krajowa”. Jej
dowódcą, został generał Stefan Rowecki, pseudonim „Grot”.
Mimo okrutnego
terroru niemieckiego, aresztowań, rozstrzeliwań i wysyłki do
obozów koncentracyjnych, w całym kraju zaczęło się tworzyć
konspiracyjne, „Podziemne Państwo” polskie. Powstały tajne władze
rządowe, powstały tajne szkoły polskie, zaczęły
wychodzić konspiracyjne pisma, zorganizowało się polskie sądownictwo,
wznowiły działalność tajne organizacje społeczne i polityczne.
Wśród tych licznych organizacji nie zabrakło też Harcerstwa.
Harcerstwo. „Szare Szeregi”.
50 lat
temu, w dniu 27 września 1939 zebrali się w Warszawie Instruktorzy i
Instruktorki i postanowili, że Harcerstwo, mimo okupacji niemieckiej i sowieckiej,
będzie kontynuowało swą działalność „służby
Polsce” - w „podziemiu”, konspiracyjnie.
Harcerze
przyjęli kryptonim (tajną nazwę) – „Szare Szeregi”, a Harcerki
działające w czasie kampanii wrześniowej jako „Pogotowie
Harcerek" przyjęły nazwę: „Związek Koniczyn”, a później
„Bądź Gotów”.
Pierwszym
Naczelnikiem „Szarych Szeregów” został wybrany 24-letni harcmistrz z
Poznania, Druch Florian Marciniak, (pseudonim „Nowak”), w cztery lata później
aresztowany przez Niemców i zamordowany 20.2.1944. Po aresztowaniu Marciniaka
funkcję Naczelnika „Szarych Szeregów" objął harcmistrz
Stanisław Broniewski (pseudonim „Orsza”).
Program
pracy „Szarych Szeregów” opierał się na tych samych zasadach co w ZHP
przed wojną i miał na celu wychowanie dobrego obywatela - Polaka, w
oparciu o Prawo i Przyrzeczenie harcerskie.
Nie było
jednak oficjalnych zbiórek, nie nosiło się mundurów, ani odznak. Nie
było kolonii czy obozów pod namiotami (chyba że dla harcerzy w
Partyzantce).
Była
to SŁUŻBA, to jest codzienna walka z wrogiem, wymagająca
posiadania wszystkich zasadniczych cech dobrego harcerza: Sprawności, Karności,
Zaradności, Solidności, Punktualności, Inicjatywy, Odwagi.
Harcerstwo
w owym czasie dzieliło się według wieku na trzy grupy: najmłodsi
o kryptonimie „Zawisza”, starszą-wędrowniczą, o kryptonimie „B.S.”
(Bojowe Szkoły) i starszych harcerzy „G.S.” (Grupy Szturmowe). Program
pracy każdego z tych
szczebli był
nastawiony na trzy okresy działania: „Dziś - Jutro – Pojutrze”.
Na „Dziś”
trzeba było pełnić służbę w trudnych warunkach konspiracji.
Na „Jutro” trzeba było się szykować do otwartej walki z wrogiem,
w Powstaniu. Na „Pojutrze” trzeba było się uczyć i przygotowywać
do pracy w odbudowywaniu wolnej Polski.
W grupie
„Zawiszaków" chłopcy pełnili funkcje wywiadowcze, obserwując
rozmieszczenie i przesunięcia wojsk niemieckich i przekazując
to do wywiadu wojskowego. Działali jako gońcy i łącznicy.
Pomagali w kolportażu tajnych pism. Szkolili się w terenoznawstwie
miejskim, pierwszej pomocy. Przygotowywali objęcie poczty polowej w czasie
Powstania.
Drużyny
„B.S.” włączyły się przede wszystkim do akcji Małego
Sabotażu, kryptonim „Wawer”. Akcja ta miała na celu podnoszenie na
duchu społeczeństwa polskiego (napisy na murach "Victoria",
sławne symbole Polski Walczącej – „Kotwice”, wywieszanie flag
polskich), a także dokuczanie hitlerowcom i ich współpracownikom (ulotki
dywersyjne, wybijanie szyb, gazowanie kin niemieckich).
W
organizacji „Wawer” Komendantem głównym był harcmistrz Aleksander
Kamiński, pseudonim "Dąbrowski" (znany twórca ruchu
zuchowego w Polsce, autor wielu podręczników zuchowych, a także autor
książki o Harcerzach z „Szarych Szeregów”, pod tytułem „Kamienie
na Szaniec”).
Do
Powstania przygotowywali się chłopcy z "B.S." przechodząc
przeszkolenie wojskowe na kursach piechoty i łączności.
Ostatni
szczebel to starsi harcerze z „G.S.” (Grupy Szturmowe). Wywodzili się oni
głównie z grupy B.S.-ów, gdzie w czasie licznych i trudnych zadań
małego sabotażu zdobywali zaprawę bojową, aby później
podjąć się bezpośredniej
walki z wrogiem w Wielkiej Dywersji.
Pierwszą
akcją bojową Grup Szturmowych było wysadzenie pociągu
niemieckiego pod Kraśnikiem (Dowódca „Zośka" - T.
Zawadzki). W marcu 1943r. harcerze z „G.S.” dokonali słynnego
odbicia więźniów polskich przewożonych w konwoju policyjnym,
w akcji
pod Arsenałem (komendant akcji: "Orsza" - S. Broniewski). W
innych akcjach „G.S.”-ych wysadzali mosty kolejowe, likwidowali posterunki
graniczne, niszczyli pociągi, wykonywali wyroki na głównych oprawcach
z Gestapo.
Doskonale i precyzyjnie wykonaną akcją była
likwidacja szefa policji i SS
w Warszawie, Franka Kutschery.
Jednocześnie większość tych starszych
harcerzy prowadziło pracę wychowawczą i szkoleniową w Drużynach
młodszych, oraz nadawało kierunek ideowy całej Organizacji „Szarych
Szeregów”. Wydawali tajne pisemko
harcerskie „Bądź Gotów", opracowywali i wydawali podręczniki
szkoleniowe i „Małego Sabotażu”.
Działalność Drużyn „Szaro-szeregowych”,
jakkolwiek najżywsza w Warszawie, to jednak obejmowała swą siatką
teren prawie całej Polski. Niezaleznie działaly też inne organizacje
harcerskie oraz grupy oparte o kadrę instruktorów harcerskich, jak „Hufce
Polskie”, „Wigry” oraz samodzielne drużyny i kręgi.
POWSTANIE WARSZAWSKIE 1.8.1944 -
5.10.1944
W czerwcu 1944
wojska alianckie lądują we Francji i wypierają Niemców.
Rosjanie w pościgu
za wojskami niemieckimi już wcześniej przekraczają granice
Polski.
Pod koniec lipca
wojska rosyjskie docierają do Wisły. Jednocześnie Niemcy
ogłaszają
w Warszawie przymusowy nakaz stawienia się wszystkich męszczyzn do
robót dla wojska. Ochotników nie było. Dowództwo Armii Krajowej zarządza
rozpoczęcie Powstania na godz. 5 południu 1-go sierpnia 1944 roku. Komendę
obejmuje Generał Bór-Komorowski.
W czasie
pierwszych dni walki powstańcy, mimo słabego uzbrojenia i braku
amunicji opanowują prawie całość miasta, za wyjątkiem
kilku silnie bronionych punktów oporu niemieckiego.
Po pięciu
latach okupacji w Warszawie powiał duch wolności. Na ulicach załopotały
polskie flagi, na ramionach dziewcząt i chłopców ukazały się
opaski biało-czerwone z polskim orłem. W szeregach powstanców znalazło
się ponad 50000 żołnierzy. Cywilni budowali barykady, pomagali w
zaopatrzeniu, transporcie i służbach porządkowych.
Dowództwo
A.K. liczyło, że z chwila, wybuchu Powstania, wojska rosyjskie (wśród
których były oddziały polskie) przekroczą Wisłę i
wesprą powstańców. Niestety armia rosyjska stanęła
bezczynnie na drugim brzegu Wisły. W dodatku władze rosyjskie odmówiły
udzielenia pozwolenia na lądowanie samolotów alianckich niosących pomoc
Warszawie.
Wojska
niemieckie, otaczające Warszawe, od zachodu i północy, przeszły
do przeciwnatarcia. Uzbrojeni w doskonały sprzęt bojowy, czołgi,
artylerie, i lotnictwo, zaczęli wypierać powstańców z poszczególnych
dzielnic, a pozostałych mieszkańców bezlitośnie masakrowali. Padła
Wola, potem Starówka, Czeniaków, Mokotów, Żoliborz.
Otoczone
ze wszystkich stron resztki powstańców broniły się przez 63 dni.
5 października Generał Bór-Komorowski podpisał kapitulację.
Powstańcy poszli do niewoli.
Mimo
tego tragicznego końca walk Armii Krajowej, duch oporu i duch wolności
z tamtych dni przetrwał przez lata i żyje wśród Polaków.
Harcerstwo w Powstaniu.
Od
pierwszego dnia Powstania Harcerki i Harcerze znaleźli się w
pierwszych szeregach walczących powstanców.
Do walki
stanęły Bataliony harcerskie „Zośka”, „Parasol”, „Wigry”,
kompania harcerska „Gustaw” i wiele plutonów i drużyn harcerskich. Najmłodsi
pełnili służbę łączników. W rękach Harcerzy
była cała poczta polowa w Warszawie. Harcerki włączyły
się w pracę na punktach sanitarnych, opieki społecznej, na
punktach żywnościowych. Nie było prawie żadnego oddziału,
w którym by się nie znaleźli młodzi ludzie z krzyżem
harcerskim na piersi.
Batalion
„Zośka”, dzięki swej slużbie w dywersji, był jednym z
najlepiej uzbrojonych oddziałów powstańczych. Już w pierwszym
natarciu batalion zdobywa silnie bronione koszary niemieckie. Potem bierze
udział w zaciętych walkach w obronie dzielnicy Wola. Przeważające
siły wojsk niemieckich zmuszają batalion wraz z innymi oddziałami
do wycofania się na Stare Miasto („Starówka”). Tam Niemcy za wszelką
cenę chcą opanować teren Starówki.
Bombardowania
artyleryjskie i lotnicze burzą dom po domu. Stłoczeni na małej
przestrzeni powstańcy przedzierają się kanałami
kanalizacyjnymi, pod ulicami zajętymi przez Niemców, do Śródmieścia.
Nieliczni pozostali żołnierze batalionu „Zośka" przebijają
się górą przez kordon niemiecki.
W
dalszych walkach resztki batalionów „Zośka” i „Parasol” wraz z wieloma innymi
oddziałami walczą w Śródmieściu i na Czerniakowie. Batalion
„Zośka”, jedyny z oddziałów powstańczych, zostaje przedstawiony
do odznaczenia „Virtuti Militari” .
Epopea harcerskiej
walki z wrogiem dobiegła do końca.
W
Powstaniu Warszawskim poległo setki Harcerek i Harcerzy, Instruktorek i
Instruktorów. Wypełnili Oni swą
służbę harcerską do końca wierząc, jak pisał poeta-harcerz, Kamil Baczyński,
że
„
.... trzeba nam teraz umierać
by
Polska umiała znów żyć.”
Nie zapomnijmy o Nich w naszych modlitwach, a czynami
swoimi oddajmy lm hołd
w
codziennej dobrej służbie Bogu, Polsce i bliźnim.
SZARE SZEREGI
I iść będziemy w Polskę
Szarymi Szeregami .
I będzie Bóg nad nami
I będzie Naród z nami.
I będziem iść jak hymny
Wskroś miast, wskroś wsi, polami
I będziem równać w prawo
Szarymi Szeregami.
Gdy rzucą nam wezwanie
Ze wschodu i z zachodu
Ruszymy do pochodu
Zawisza miecz nam poda.
Zabębni ziemia twardo
Gąsięnic kopytami
I będziem równać w prawo
Szarymi Szeregami.
I będziem gmach budować
Harcerskim zwykłym bojem
Otworzym w szerz podwoje
Dla trudu, dla pokoju.
I będzie Polska młoda
My będziem Polakami
I staniem - straż - przed gmachem
Szarymi Szeregami.
Pytali się nas daleko na świecie:
O co wy się tak, Polacy,
bijecie?
O wiatr od Tatr,
o każdą kroplę
z własnych rzek,
o cień od drzew
i o Bałtyku chłodny
brzeg.
Ref. : I o piosenkę, co w lesie
echo za nami poniesie.
Pytali się nas daleko na świecie:
O co wy się tak, Polacy,
bijecie?
O lśnienie...
gwiazd,
o wolność
naszych własnych dróg,
o spokój... gniazd
i każdej chaty
niski próg.
Ref. : I o piosenkę, co w lesie
echo za nami poniesie.
Pytali się nas
daleko na świecie;
O co wy się tak,
Polacy, bijecie?
O błękit...
nieb,
o naszych ojców stopy ślad,
o własny... chleb
i o ten nowy lepszy świat!
Ref. : I o piosenkę, co w lesie
echo za nami poniesie.
Hej, chłopcy, bagnet na broń!
Długa droga, daleka, przed nami,
Mocne serca, a w ręku karabin,
Granaty w dłoniach i bagnet na broni.
Jasny świt się roztoczy,
Wiatr owieje nam oczy
I odetchnąć da płucom i rozgorzeć da krwi,
I piosenkę, jak tęczę, nad nami roztoczy
W równym rytmie marsza: raz, dwa, trzy...
Hej, chłopcy, bagnet na broń!
Długa droga, daleka, przed nami trud i znój,
Po zwycięstwo my, młodzi idziemy na bój,
Granaty w dłoniach i bagnet na broni.
Ciemna noć się nad nami
Roziskrzyła gwiazdami,
Białe wstęgi dróg w pyle, długie noce i dni,
Nowa Polska, Zwycięska, jest w nas i przed nami
W równym rytmie marsza: raz, dwa, trzy...
Hej, chłopcy, bagnet na broń!
Bo kto wie, czy to jutro, pojutrze, czy dziś
Przyjdzie rozkaz, że już, że juz trzeba nam iść...
Granaty w dłoniach i bagnet na broni!
DESZCZ JESIENNY
Deszcz, jesienny deszcz,
Smutne pieśni gra,
Mokną na nim karabiny,
Hełmy kryje rdza.
Nieś po błocie w dal,
W zapłakany świat,
Przemoczone pod plecakiem
Osiemnaście lat.
Gdzieś daleko stąd,
Noc zapada znów,
Ciemna główka twej dziewczyny
Chyli się do snu.
Może właśnie dziś
Patrzy w mroczną mgłę
I modlitwą prosi Boga,
By zachował cię.
Deszcz, jesienny deszcz,
Bębni w hełmu stal,
Idziesz, młody żołnierzyku
Gdzieś w nieznaną dal.
Może jednak Bóg
Da, że wrócisz znów,
Będziesz tulił ciemną
główkę
Miłej twej do snu.
DZIŚ DO
CIEBIE PRZYJŚĆ NIE MOGĘ
Dziś do ciebie przyjść
nie mogę,
Idę zaraz w nocy mrok,
Nie wyglądaj za mną
oknem,
W mgle utonie próżno wzrok.
Na co ci, kochanie,
wiedzieć,
Gdzie dziś w nocy będę
spać,
Dłużej tu nie
mogę siedzieć,
Na mnie czeka leśna
brać.
Księżyc zaszedł
już za lasem,
We wsi gdzieś szczekają
psy,
A nie pomyśl sobie czasem,
Że do innej śpieszno
mi.
Kiedy wrócę znów do ciebie,
Może w dzień, a może
w noc
Dobrze będzie nam jak w
niebie,
Pocałunków dasz mi moc.
Gdy nie wrócę niechaj wiosną
Moję rolę sieje brat,
Kości moje w mech porosłe
Niech użyźnią
ziemi szmat.
W pole wyjdź którego ranka,
Na snop żyta rękę
złóż
I ucałuj jak kochanka,
Ja żyć będę
w kłosach zbóż.
Smutna rzeka, księżyc
po niej pływa
Nad nią ciemne dłonie
chyli klon,
Śpij dziecino, nic się
nie odzywa,
Śpi w mogiłach
zakopana broń.
Śpij dziecino, nic się
nie odzywa,
Śpi w mogiłach
zakopana broń.
Smutna rzeka, usnął las
cienisty
Srebrne gwiazdy spadły w srebrną
toń,
Gdzieś po polach, gdzieś
po lasach mglistych
Czujnie drzemie zakopana broń.
Smutna rzeka, księżyc
po niej spłynął
Ciemna noc na liściach kładzie
dłoń,
Śpij dziecino, śpij zołnierski
synu,
Już niedługo obudzimy
broń.
Śpij dziecino, śpij żołnierski
synu,
Już niedługo obudzimy
broń.
MARSZ MOKOTOWA
Nie grają nam surmy bojowe
I werble do szturmu nie warczą,
Nam przecież te noce sierpniowe
I prężne ramiona
wystarczą.
Niech płynie piosenka z
barykad
Wśród bloków, zaułków,
ogrodów,
Z chłopcami niech idzie na
wypad,
Pod rękę, przez cały
Mokotów.
Ten pierwszy marsz ma dziwną
moc,
Tak w piersiach gra, aż
braknie tchu,
Czy słonca żar, czy chłodna
noc,
Prowadzi nas pod ogniem z luf.
Ten pierwszy marsz niech dzień po dniu,
W poszumie drzew i w sercach drży,
Bez próżnych skarg i zbędnych słów,
To nasza krew i czyjeś łzy!
Niech wiatr ją poniesie do miasta
Jak żagiew płonącą i krwawą,
Niech w górze zawiśnie na gwiazdach,
Czy słyszysz, płonąca Warszawo?
Niech zabrzmi w uliczkach
znajomych,
W Alejach, gdzie bzy już
nie kwitną,
Gdzie w twierdze zmieniły
się domy,
A serca z zapału nie stygną!
Ten pierwszy marsz ma dziwną
moc,
..........
Pałacyk Michla, Żytnia, Wola,
bronią jej chlopcy od „Parasola”,
choć na „tygrysy” mają wisy –
to warszawiaki, fajne chłopaki – są!
Czuwaj wiaro i wytężaj słuch,
pręż swój młody duch, pracując
za dwóch!
Czuwaj wiaro i wytężaj słuch,
pręż swój młody duch, jak stal!
Każdy chłopaczek chce być ranny...
sanitariuszki - morowe panny,
i gdy cię kula trafi jaka,
poprosisz pannę - da ci buziaka - hej!
Czuwaj wiaro i wytężaj słuch…
Z tylu za linią dekowniki,
intendentura, różne umrzyki.
gotują zupę czarną kawę
i tym sposobem walczą za sprawę - hej!
Czuwaj wiaro i wytężaj słuch…
Wiara się bije, wiara śpiewa,
szkopy się złoszczą, krew ich
zalewa,
różnych sposobów się imają,
co chwila „szafę” nam posuwają - hej!
Czuwaj wiaro i wytężaj słuch…
Lecz na nic „szafa” i granaty,
za każdym razem dostają baty
i co dzień się przybliża chwila,
że zwyciężymy! i do cywila - hej!
Czuwaj wiaro i wytężaj słuch…
KSIĄŻKI
Niebo nieznane
Maria Kann. Wyd. MON. Warszawa (871 Str.).
Okupacyjne wspomnienia, pisane z myślą
uczczenia szarych bohaterów walki o wolność. Autorka stara się
zobrazowac nastrój młodzieży harcerskiej, jej patriotyczną,
ideową postawę w służbie Polsce, pełnionej w niezwykle
trudnych warunkach.
Kamienie na szaniec
Aleksander Kamiński. Wydawnictwo „Śląsk”,
Katowice 1968, (140 str.).
Omówić tej książki nie można. Trzeba
ją przeczytać! Autor wprowadza czytelnika takim wstępem:
„Posłuchajcie opowiadania o Alku, Rudym, Zośce
i kilku innych cudownych ludziach, oraz o niezapomnianych czasach 1939-1943
roku, o czasach bohaterstwa i grozy. Posłuchajcie opowiadania o ludziach,
którzy w tych niesamowitych latach potrafili żyć pełnią życia,
których czyny i rozmach wycisnęły piętno na stolicy oraz rozeszły
się echem po kraju, którzy w życie wcielić potrafili dwa wspaniałe
ideały: Braterstwo i Służbę."
Zośka i Parasol
Aleksander Kamiński. „Iskry”. Warszawa 1957, (645 str.).
Książka powyższa jest opowieścią
o dwóch batalionach harcerskich, które zdobyły sobie wielkie uzmanie w
historii zmagań z okupantem niemieckim. Nie jest to opracowanie ściśle
historyczne, choć oparte jest na dokumentach i relacjach. Autor, przyjaciel
wielu z bohaterów książki, opisał dzieje obu batalionów, ich zbiórki,
akcje bojowe, dyskusje, walki powstańcze, a jednocześnie przedstawił
wspaniałego ducha jaki panował wśród uczestników walk.
Czarne Żórawie
Anatol Krakowiecki. Książnica Polska, Glasgow
1946. (95 str.).
W małej tej książeczce autor przedstawia
krótki okres pracy jednej z drużyn krakowskich. Radosne dni lata 1939 roku,
wojna, łapanki, rozstrzeliwania... powstanie drużyny „Czarnych Żórawi”,
konspiracja, aresztowania... wysadzenie pociągu, zabicie hitlerowca i ciągle
dręczące pytanie: „czy mogę być dalej harcerzem?” Opowieść
dobrze oddaje atmosferę tamtych czasów.
Harcerska Poczta Polowa
Tadeusz Gryżewski. „Ruch”, Warszawa 1966, (75 str.).
Książka stanowi zwięzłą
monografię historyczną harcerskiej poczty polowej w czasie powstania
1944 roku. Zawiera ona wiele ilustracji, fotografii, znaczków, nadruków i
innych informacji filatelistycznych.
Tropami powstańczej
przesyłki
Jerzy Kasprzyk.
"Czytelnik", Warszawa 1960, (200 str.).
Treścią
książki jest służba harcerska „Zawiszaków”, młodych harcerzy
którzy w czasie powstania warszawskiego zorganizowali i obsługiwali pocztę
harcerską. Autor, „Zawiszak”, bardzo ciekawie opisuje przeżycia własne
i kolegów w czasie doręczania przesyłek poprzez barykady i linie
walki.
Pamiętnik żołnieży
baonu „Zośka”
Praca zbiorowa,
Red. Tadeusz Sumiński, „Nasza Księgarnia”. Warszawa 1957 (527 str.).
Jest to wybór
pamiętników byłych żołnierzy „Zośki”, obejmujących
walki powstańcze na terenie Woli, Starówki i Czerniakowa. Książka
zawiera też imienny spis poległych członków dowództwa
zgrupowania „Broda”, oraz batalionu „Zośka”.
Niebo bez ptaków
Danuta
Brosko-Mędryk. Wyd. MON., Warszawa 1968, (393 str.).
Autorka - jako
małoletnia jeszcze uczennica, aresztowana przez Niemców w Warszawie, pod
zarzutem działalności konspiracyjnej - dostaje się do więzienia
na Pawiaku, a następnie pierwszym transportem do lubelskiego obozu zagłady
na Majdanku. Pamiętnik jest cenną informacją na temat działalności
społecznej i kulturalnej kobiet-więźniarek na Majdanku. Autorka
ukazuje w swej książce dziesiątki sylwetek Polek, będących
wzorem bohaterstwa i poświęcenia. Opisuję również pomoc dla
więźniów, organizowaną z zewnątrz przez harcerki, których imiona
z „Lucyną” na czele przetrwały do dziś jako symbol siostrzanej
opieki.
Zwiadowcy z Szarych Szeregów
Józef Krzyczkowski.
Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1972, (272 str.).
Autor książki
płk. Krzyczkowski pseudonim „Szymon”, - w chwlili wybuchu powstania dowódca
grupy „Kampinos” Tak pisze na wstępie: „Głównymi bohaterami tej książki
są dwaj chłopcy z Warszawy, którzy w roku 1943, mając po 11 lat
wstąpili do Szarych Szeregów. Obaj należeli do drużyny im. M.
Traugutta z Hufca „Zawiszaków”. W roku 1944 znaleźli się w szeregach
partyzantów, gdzie pełnili odpowiedzialną służbę lączników
i zwiadowców.” Autor opisuje w sposób żywy i porywający szereg
akcji, w których biorą udział dziewczęta i chłopcy: łączniczki,
zwiadowcy i sanitariuszki AK, działający w Puszczy Kampinoskiej, w
Laskach oraz w powstańczej Warszawie.
Najmłodsi żołnierze walczącej Warszawy
Andrzej Czarski. Inst. Wyd. „Pax”, Warszawa 1971,
(404 str.).
Książka
napisana jest przez młodego uczestnika konspiracji i powstania. W kilkunastu
rozdziałach autor żywo przedstawia losy kolegów i koleżanek w
latach okupacji. Wśród tych wspomnień przewija się bardzo wiele
postaci harcerek i harcerzy, którzy mimo młodego wieku potrafili pełnić
ciężką służbę pomocniczą i liniową.
Wieża spadochronowa
Kazimierz Golba. Wydawnictwo „Śląsk”. Katowice
1959, (187 str.).
Podtytuł
książki brzmi „Harcerze śląscy we wrześniu 1939” i to
jest jej treścią, podaną w formie opowiadania. Walka na Ślasku
zaczęła się już na wiele dni przed 1 września 1939
roku - przeciwko dywersantom niemieckim. Kiedy wojska niemieckie wtargnęły
na ziemie polskie, harcerze też stanęli do walki. Szczytowym punktem
ich walk, opisanym w książce, była obrona Katowic z wieży spadochronowej.
Bez mundurów
R. Bolduan i M. Podgóreczny. Wydawnićtwo Morskie,
Gdynia 1966. (174 str.).
Książka
ta ujęta w formę opowieści obrazuje bardo ciekawie działalność
harcerzy na terenie Gdyni i Gdańska w okresie okupacji niemieckiej. Opis
kilkuletniej, konspiracyjnej walki harcerzy z wrogiem, kończący
się dramatyczną, ale zwycięską akcją B2, która uchroniła
Gdynię od kompletnego zniszczenia.
Miałem wtedy 14 lat
Jerzy Filipowicz. Inst. Wyd. „Pax”, Warszawa 1969.
(195 str.).
Gdy wybuchła
wojna w 1939, roku autor książki miał 10 lat. Do powstania zgłosił
się wraz z wielu rówieśnikami jako żołnież AK.
W książce opisuje, z własnego doświadczenia gorące
i tragiczne dni Warszawy, gdzie z jego oddziału ze 100 żołnierzy
przeżyło tylko około 30.
Harcerze wierni do ostatka
Józef Kret,
Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1969,( 125 str.).
Autor hm. Józef
Kret wychował się i żył na ŚIąsku. Tam miał
swych najbliższych przyjaciól, instruktorów harcerskich, którym poświęcił
te wspomnienia. Są one, jednocześnie, obrazem chwalebnej postawy
harcerstwa śląskiego w czasie tragicznych lat hitlerowskiego najazdu
i okupacji.
Pod Arsenałem
St. Broniewski. „lskry”, Warszawa. 1957.
26 marca 1943
oddział grup szturmowych Szarych Szeregów dokonał brawurowego
uwolnienia więźniów z rąk niemieckich w walce pod Arsenałem
w Warszawie. Szczegóły tej akcji, jej przyczyny, przygotowanie i
wykonanie, oraz tragiczną śmierć „Rudego”, „Alka” i „Tadzia II”
opisuje w tej książce ówczesny komendant Warszawskiej Chorągwi „Szarych
Szeregów” Stanisław Broniewski, pseudonim Stefan Orsza.
Mali bohaterowie
Zofia Lorentz.; Wydawnictwo Łódzkie, 1947.
Mała książeczka
zawiera 16 opowiadań o rocznikach najmłodszych, których entuzjazm i
zapał do wykonywania trudnych zadań stawiły w szeregu walczących
z wrogiem.
Autorka
opowiada w sposób bezpośredni i prosty o - ponad wiek dziecinny bohaterów
- niezwykłej postawie najmłodszych, gotowych do złożenia
najwyższej ofiary w służbie dla Polski.
Wartość
tej niewielkiej książeczki polega zarówno na prawdziwości opisu
wydarzeń, jak również na doskonałej, bo jasnej i pięknej
formie literackiej.
Przemoczone pod plecakiem
osiemnaście lat.
Ryszard Górecki. Książka i Wiedza. Warszawa,
1974 (370 str.).
Kiedy wybuchła
wojna W 1939 roku. autor książki miał 13 lat, a kiedy po upadku
powstania warszawskiego dostał się do niewoli niemieckiej miał 18
lat. W książce, R. Górecki opisuje w bardzo bezpośredni i szczery
sposób przeżycia własne i kolegów w okresie od września 1939 do
września 1944, kiedy jako harcerz, członek „Szarych Szeregów” był
łącznikiem, kolpolterem, uczestnikiem „małego sabotażu”,
dywersantem i wreszcie żołnierzem powstańczym.
Wojna warszawsko-niemiecka.
Czesław Michalski. Czytelnik, Warszawa. 1974
(420 str.)
Mały sabotaż był jedną z wielu
form walki z okupantem niemieckim. Na terenie Stolicy przybrał on jednak formę
ustawicznej „wojny” prowadzonej przez warszawiaków z hitlerowcami.
Kierownictwo
akcji sabotażowej było w rękach Organizacji „Wawer”, w której
Czesław Michalski był zastępcą komendanta głównego,
hm. A. Kamińskiego. Opisy akcji „wawerskich” podane w książce
stanowią pasjonującą lekturę, a jednocześnie są istotnym
dokumentem historycznym.
Wielka
Gra.
Książka wydana w
Londynie w 1974 roku przez Zarząd Główny Koła b.Żołnierzy
Armii Krajowej. Na treść książki składają się
informacje historyczne o Harcerstwie w Polsce w czasie II wojny światowej,
oraz opowiadania, relacje, krótkie życiorysy Harcerek i Harcerzy.
Całym życiem. ,
hm. Stanisław Broniewski.
PWN Warszawa 1983. Źródłowa i bardzo ciekawa relacja byłego
Naczelnika „Szarych Szeregów” Harcmistrza Stanisława Broniewskiego, pseudonim
„Orsza” o rozwoju, o pracy, a przede wszystkim o wspaniałym duchu jaki panował
wśród konspiracyjnej Organizacji Harcerzy.
Wykonanie sprawności „Kotwica” i
„Szare Szeregi”
Wymagania na
Sprawność mają na celu, nie tylko zapoznanie z tematyką AK
i Szarych Szeregów, ale także wyrobienie u kandydata dodatnich cech jakie
osiągnęli chłopcy i dziewczęta z Szarych Szeregów w czasie
okupacji i powstania.
-
Braterskość
- Karność
-
Solidność
- Samozaradność
-
Odwaga
- Inicjatywa
-
Sprawność fizyczna
- Punktualność
- Pomysłowość
- Zmysł obserwacji
-
Szybkość decyzji
Obie sprawności
najlepiej przerabiać zespołowo, a szczególnie sprawność „Kotwica”
wsród harcerzy młodszych. Można to robić w formie cyklu na
kolejnych zbiórkach, albo na obozie.
Przed rozpoczęciem
sprawności Zastępowy czy Drużynowy winien zapoznać się
z zasadniczymi wiadomościami o Szarych Szeregach i Armii Krajowej, oraz
powinien przeczytać „Kamienie na Szaniec” i jakieś wspomnienia z
akcji powstańczej. Patrz spis książek !
Potrzebne materiały do Sprawności
(ale, jak ich
wszystkich nie ma to też trzeba sobie dać radę ! Grunt to pomysłowość
!)
- Zasadnicze
informacje historyczne (w załączeniu)
- Książka
„Kamienie na Szaniec”.
- Różne
książki o AK i SzSz.
- Mapa Polski i
Mapa Warszawy.
- Fotografie z
A.K.
- Afisze powstańcze.
- Fotokopie z
książek i broszur o AK.
- Słowa
piosenek.
- Kasety/Płyty
z piosenkami
- Kasetę-Video
z powstania.
- Filmy (niestety
trzeba mieć aparat).
- Różne
eksponaty pożyczone od znajomych.
- Polskie Flagi
- Wstążki
białe, czerwone, czarne(do swastyki).
- Pędzle,
Farby, „Felt pens”,Taśma klejąca.
Rozpoczęcie
Sprawności
Najlepiej
zacząc Sprawność od uroczystego dopuszczenia do
"Kotwicy" i złożenia „Przysięgi” harcerza Szarych
Szeregów.
Na Sali (w pokoju)
wiszą polskie flagi. Na ziemi czerwona
flaga ze swastyką. Z plyt melodia „Hej..
chlopcy”. Harcerze po kolei stają
na swastyce i trzymając rękę nad polską flagą
wypowiadają słowa „Przysięgi”:
„Obiecuję być dobrym następcą
Harcerza
z „Szarych Szeregów”,
Być
bratem każdemu innemu harcerzowi,
Bronić imienia Polski.”
Po „Przysiędze”, każdy
wpisuje się do specjalnej księgi rysując małą „Kotwicę”.
Wszyscy razem śpiewają
piosenkę „Hej chłopcy”.
Po dowiedzeniu
się więcej o Harcerzach z Szarych Szeregów, chłopcy powinni
wybrać sobie pseudonimy prawdziwych postaci z czasów wojny, żołnierzy
A.K.
Jako jedno z
zadań chłopcy powinni się coś więcej dowiedzieć o
tej osobie i wpisać to do księgi, obok swojego podpisu.
Zakończenie
Sprawności
Znów uroczyście.
Pokój udekorowany. Może będzie i wystawa. Zaproście kogoś,
kto opowie o AK, lub SzSz. (byle nie za długo). Pośpiewajcie piosenki,
które poznaliście. Wszyscy w pełnych mundurach, biało-czerwone
opaski na ramionach. Werbel. Znicze.
Można też
zrobić zbiórkę alarmową, w cywilnych ubraniach (tak jak w
konspiracji) + opaski. Przychodzenie w
odstępach 1 minutowych. Cisza. Potem
wręczenie Sprawności.
Troche
różnych pomysłów
Kotwica
- Każdy
rysuje/maluje na kartce 5 „Kotwic”. Wystawa. Nagroda za najlepszą „Kotwicę”.
- Rysujemy duże
„Kotwice”: prawą ręką, lewą ręką, bez patrzenia (po
ciemku). Na wyścigi.
- Wyścig z
przeszkodami, na końcu malowanie kotwic na dużym arkuszu zawieszonym
na ścianie.
- Malowanie bez zauważenia przez
wartownika (On może mieć zawiązane oczy, lub też sprawdzać
tylko co pewien czas. Wymyślcie
sami zasady.)
Daty.Nazwiska.
- Podać harcerzom do
zapisania nazwiska i daty związane ze sprawnością. Podać też
pseudonimy.
- Na kartkach napisać sporo
nazwisk/dat różnych, a także te związane ze sprawnością.
Rorzucić. Harcerze mają wybrać tylko te
potrzebne.
- Rozdać kartki z nazwiskami,
datami, miejscami – Trzeba połączyć je aby pasowały
tematycznie.
- Można kartki pokrajać
i dać do złożenia.
Warszawa
- Narysować dużą
mapę Warszawy (patrz załącznik).
- Każdy rysuje z pamięci
podobną mapkę.
- Spisujemy dzielnice Warszawy.
- W grze „piłka do dołka”
każdy przyjmuje inną nazwę dzielnicy Warszawy.
- Na porządnej mapie
Warszawy „maszerujemy” palcem po mapie:
od Kolumny Zygmunta do pomnika
Szopena, z Woli do Wilanowa,
z Mokotowa na Pragę (jakie
mosty).
- Pokazać kilka pomników
warszawskich. Zastępy lub patrole przedstawiają te pomniki (Szopen, Kopernik,
Kiliński, Nike, Lotnik, Król Zygmunt).
Gazetka ścienna
- Na ścianie zawieszamy
arkusz papieru. Na nim umieszczamy rysunki, fotografie, opisy zdarzeń ze
zbiórek sprawnościowych. Spis chłopców.
Pseudonimy. Wycinki fotokopie z
książek. Z gazet.
Gryps
- Tajna wiadomość
przekazywana z więzienia do konspiracyjnej organizacji. Zazwyczaj na
bardzo małych papierkach.
- Konkurs na
napisanie przyrzeczenia i prawa harcerskiego na najmniejszej kartce !
Piosenki
- Rozdać
teksty fotokopiowane, albo lepiej niech każdy wpisze do swojego śpiewnika.
Przy piosence można dodać
rysunek związany z treścią piosenki.
- Przynieść
taśmę i zagrać piosenki.
- Przećwiczyć
śpiew zbiorowo. Nagrać na taśmę.
- Konkurs
indywidualny. Przegranie na taśmę.
- Pokazy treści
piosenek.
- Rozpoznawanie
piosenek z gwizdania, lub mruczando.
Książki
.
- Jeśli
jest ich więcej - to wystawa.
- Czytanie
urywków z „Kamieni na Szaniec”, lub z innych książek o AK
i SzSz.
- Po
przeczytaniu urywka - Konkurs pamięciowy. Kto co zapamiętał:
nr.domu, nazwisko Niemca, okrzyk bojowy?
- Warto nagrać
jakiś urywek na taśmie, aby móc go kilka razy powtórzyć.
- Można połączyć
nagrany urywek z piosenkami.
- Spróbujcie
nagrać własny pokaz - słuchowisko.
Przekazywanie
wiadomości
- Gońcy.
Przekazywanie meldunku słownego. Przekazywanie od gońca do gońca
bez zniekształcenia.
- Zapamiętanie
wiadomości przez pewien czas. 10 minut, pół zbiórki, przez tydzień.
- Przekazywanie
wiadomości przez telefon. Kto szybciej. Kto dokładniej.
- Przekazywanie
wiadomości szyfrem.
- Różne
rodzaje szyfrów.
Ćwiczenia
fizyczne
- Tak jak żołnierze
z AK i harcerze z SzSz byli sprawni fizycznie, tak samo i kandydaci na sprawność
muszą wykazać się swoim wyrobieniem.
- W czasie zbiórek
należy wprowadzić treningi komandoskie: biegi, skoki, rzuty.
- Biegi z
przeszkodami, podkradanie, czołganie.
- Siłowanie
się na ręce, nogami, przewracanie.
- Można też
wprowadzić strzelanie z wiatrówki do celu, ale z zachowaniem warunków bezpieczeństwa.
W AK, ponieważ używało się ostrej amunicji, zasady bezpieczeństwa
były bardzo ściśle przestrzegane !
Pierwsza pomoc
We wszystkich
działaniach AK i SzSz Partyzanci i Powstańcy byli przede wszystkim
zdani na własne siły i musieli, kiedy było potrzeba, udzielać
pomocy swoim kolegom.
- Przerabiając
Sprawność trzeba przypomnieć, albo nauczyć zasadniczych
czynności Pierwszej Pomocy.
- Opatrunek ręki,
złamana noga (usztywnienie), przenoszenie rannych, prowizoryczne nosze i
t.p.
Obserwacja
Umiejętność
dokładnej obserwacji była szczególnie ważna wśród harcerzy
- wywiadowców.
- Rozpoznawanie
kolegów (częściowo zasłoniętych) patrząc tylko na ich
ręce, nogi, buty, włosy.
- Zapamiętywanie
numerów, typów przejeżdżających samochodów.
Kto najwięcej.
- Zastępowy
idzie z zastępem ulicą, poczym zapytuje o różne zauważone
szczegóły domów, osób, lamp.
Punktualność
- Na zbiórki
tej sprawności kandydaci muszą przychodzić bardzo punktualnie.
Co do minuty !
-
Zsynchronizujcie zegarki. W czasie zbiórki poszczególni harcerze mają się
meldować w wyznaczonym terminie.
- Bez
zegarków każdy odlicza kiedy minęły 3 minuty.
- W
ustalonych dokładnie terminach chlopcy telefonują do zastępowego.
Albo do budki telefonicznej.
- Ćwiczenia
na mieście. Ukryty list nakazujący meldowanie się o określonej
godzinie.
Ćwiczenia
miejskie
- Przekradanie
w ubraniach cywilnych do miejsca zbiórki. Obrona w mundurach. Najlepiej
wieczorem.
- Zmiana.
Obrona po cywilnemu. Trzeba ich rozpoznać.
- Uwaga:Trzeba
dokładnie ustalić zasady gry. Na ile kroków wolno zatrzymywać. Czy
wolno używać pojazdów.
- Unikanie pościgu.
Jeden lub dwóch - reszta stara ich wytropić między punktami A i B.
- To samo, ale
niosąc duże pudło tekturowe.
Podobne
sytuacje często mieli harcerze, kiedy przenosili tajne gazetki, albo broń
w mieście i musieli ukrywać się przed patrolami niemieckimi.
Gry na obozie
- Patrz notatki
o Obozie. Organizuj wielkie Gry !
Obóz harcerski „Polska Walcząca” (napisany w 1984r)
Jeżeli mamy w tym roku
uczcić 40-lecie Powstania Warszawskiego to zróbmy
to po harcersku, na letnim
obozie, wprowadzając tematykę „Polski Walczącej”,
„Armii Krajowej” i „Szarych
Szeregów”.
·
Wprowadźmy tą tematykę do nazwy obozu,
·
wykorzystajmy piosenki z tamtych czasów,
·
zorganizujmy ćwiczenia i punktację obozów w
oparciu o akcje A.K.,
·
użyjmy symboli „Małego Sabotażu” w
zdobnictwie obozowym, kronikach, albumach,
·
opowiedzmy o Partyzantach i Batalionach harcerskich przy
ognisku,
·
zróbmy apel poległych, pomódlmy się wieczorem
za naszych braci i siostry, którzy oddali życie za wolną Polskę.
Aby uwzględnić te
wszystkie elementy w programie obozu, Komenda musi wcześnie i dobrze
zapoznać się z działalnością Armii Krajowej i
Harcerstwa
w czasie okupacji niemieckiej i
Powstania. Jako podstawę radzę wziąć książkę
p.t. „Wielka Gra” wydaną w Londynie przez Koło b.żołnierzy A.K.
Książka ta zawiera wszystkie
zasadnicze informacje o Armii Krajowej, „Szarych Szeregach”, „Małym Sabotażu”,
Harcerskiej służbie w czasie okupacji i Powstania jak również daje sylwetki znanych
harcerzy i harcerek oraz opowiadania i wspomnienia z akcji konspiracyjnej i
powstańczej.
Oczywiście, że oprócz
tej ksiażki jest wiele innych opracowań, artykułów,
broszur. Trzeba tylko się wysilić
i poszukać odpowiednich materiałów w
bibliotekach, księgarniach,
wsród znajomych, byłych żolnierzy A.K., a także w wydawnictwach
angielskich.
Nazwa obozu -
Hasło
Istnieje wiele nazw
związanach z A.K. i Powstaniem, które można użyć jako
nazwę obozu. Poniżej daję kilka dla przykładów:
·
„Szare Szeregi” -
konspiracyna nazwa organizacji harcerzy działających w czasie
okupacji niemieckiej.
·
„Jędrusie” -
nazwa sławnego oddziału partyzanckiego.
·
„Kotwica” - symbol
„Polski Walczącej” malowany na murach miast polskich. Symbol A.K.
·
„Chłopcy z lasu” -
ogólne określenie partyzantów Armii Krajowej
·
„Zośka”, „Parasol”
- nazwy batalionów harcerskich w Powstaniu
·
„Obóz G.S.” - harcerskie
Grupy Szturmowe.
·
„Zawiszacy” - konspiracyjna
nazwa młodych harcerzy
·
„Wawer” - nazwa
organizacji małego sabotażu
·
„Bądź Gotów” - konspiracyjna nazwa Organizacji
harcerek.
Dla zastępów obozowych
trzeba wymyślić nazwy nawiązujące do ogólnej nazwy obozu n.p.:
·
Obóz „Zośka” - zastępy „Maciek”,
„Rudy”, „Alek” (kompanie z batalionu).
·
Obóz „Wawer” - zastępy:
„Kamiński”’ „Michalski”, „Zadrożny” (Dowódcy „Małego Sabotażu
w organizacji „Wawer”).
·
Obóz „G.S.” - zastępy: „Panterka”, „Sten”, „Granat”.
·
Obóz „Chłopcy z Lasu” - zastępy „Jeleń”, „Longin”,
„Barabasz” (oddziały partyzanckie).
Pieśni -
Piosenki
Do hasła
obozowego trzeba też dodać jedną specjalnie pasującą
piosenkę.
A oprócz tego
trzeba zebrać piosenki Akowskie. Wydrukować i zrobić mały śpiewnik
obozowy. Melodie wielu piosenek są nagrane na płytach („Dziś do Ciebie
przyjść nie mogę”), albo na taśmach.
·
„Hej chłopcy bagnet na broń” - słowa napisane
przez Krystynę Krahelską, Harcerkę poległą w
Powstaniu.
·
„Marsz Mokotowa” - pieśń powstańcza oddziału
„Baszta”, w którym było wielu harcerzy
·
„Pałacyk Michla” - Hymn batalionu „Parasol” napisany
przez J.Szczepańskiego „Ziute”
·
„Deszcz Jesienny” - Piosenka leśnych oddziałów
harcerskich. M.Matuszkiewicz „Rysiek”
·
„Dziś do Ciebie przyjść nie mogę” -
Kołysanka leśna partyzantów.
·
„Pytali się nas daleko” - piosenka wojenna 21-ej
Warszawskiej Drużyny Harcerzy.
·
„Smutna rzeka” - sentymentalna pieśń autorstwa
Krystyny Krahelskiej. „Rozszumiały się wierzby płaczące"
- przedwojenna melodia śpiewana przez żołnierzy.
·
„Serce w plecaku” - bardzo popularna piosenka czasu
wojny.
·
„Szturmówka” - pieśń śpiewana w Polsce i
oddziałach polskich na zachodzie.
·
„Więc szumcie nam jodły piosenkę” - pieśń
partyzantów z oddziału „Ponury”.
·
„Dorota” - pieśń ułożona przez
harcerza J. Dargiel w konspiracyjnej szkole podchorążych.
·
„Natalia” - Autor tej piosenki zginął w czasie
składania wieńca pod pomnikiem Kopernika w Warszawie.
·
„Sanitariuszka Małgorzatka” - piosenka o prawdziwej Małgorzatce
napisana przez Andrzeja Markowskiego.
·
„Siekiera, motyka”, „Grunt to Rodzinka”, „Dnia 1 września”
- piosenki podwórkowe z okresu okupacji, nadające się do wesołych
pokazów.
(Dla zainteresowanych w pieśniach z lat 1939-1945, polecam
doskonałą i ciekawą antologię, prawie wszystkich
pieśni w zbiorze „Niech wiatr ją poniesie do miasta”, Autor - Tadeusz Szewera)
Ćwiczenia
- Biegi harcerskie
Działalność
Armii Krajowej, Partyzantów, czy Oddziałów Dywersyjnych „Kedyw” nadaje się
bardzo dobrze do wprowadzenia jako temat do ćwiczeń polowych. Każdą
akcję sabotażową, czy dywersyjną zawsze poprzedzała
solidna zaprawa uczestników. Ten element można wykorzystać do wielu ćwiczeń
przygotowawczych na obozie jak gimnastyka, siłowanie się, podkradanie,
biegi z przeszkodami, wspinaczka, rzuty do celu. Można też ćwiczyć
słuch (podkradanie z zawiązanymi oczyma, cierpliwość (zamieranie
bez ruchu w zamaskowanym miejscu) punktualność (z zegarkiem, lub bez),
szybką orientację (reakcja na niespodziewane sytuacje).
Możliwości ciekawych ćwiczeń jest wiele. Trzeba jednak,
tak jak to miało miejsce wśród harcerzy w Armii Krajowej, dobrze i solidnie się
przygotować. Duże ćwiczenia polowe można oprzeć na
prawdziwych akcjach z czasów walk z okupantem.
·
„Odbicie więźniów pod Arsenałem" - szczegóły
znajdziesz w książce A. Kamińskiego „Kamienie na szaniec” albo
S.Broniewskiego „Walka pod Arsenałem”.
·
„Zdobycie posterunku niemieckiego pod Sieczychami” - patrz „Kamienie na szaniec”
·
Zwycięski atak i śmierć hm T. Zawadzkiego "Zośki".
·
Odebranie zrzutu lotniczego - do wykorzystania głównie w ćwiczeniach
nocnych.
·
Podkradanie, sygnalizacja, przenoszenie zasobnika, przedzieranie się.
·
Lądowanie „Cichociemnego” - Zrzutek z samolotu, z Anglii ląduje w
okupowanej Polsce. Trzeba go przeprowadzić przez teren nieprzyjaciela bez
strat.
·
Wysadzenie pociągu - przeczytaj urywek z „Kamieni na szaniec”
·
Rozpoznanie terenu: szkice terenu. Dostarczenie „dynamitu”. Akcja nocna, wycofanie
bez strat.
·
Sanitariuszki - Przenoszenie rannych przez trudny teren, barykady, tunele.
·
Opatrywanie chorych. Sprawność „Pierwszej Pomocy”.
·
Łącznicy - przenoszenie listów w dzień i w nocy. Szyfry, tajne listy, listy
·
pamięciowe.
·
Kurier z Warszawy - Gra oparta na historii przedostania się wysłannika
A.K. z Warszawy do Londynu w czasie wojny. Po drodze przygody, trudności.
Na ćwiczenia „bojowe” można użyc sytuację z Powstania, gdy
Grupy bojowe ze Starówki przedzierały się do Śródmieścia (pola
„minowe”, zasadzki, granaty z mąki, rakiery i tp. Można też
znaleźć odpowiednio trudna trasę terenową (gęsty las, mokradła,
wąwozy, przechodzenie po linie, obciążyć uczestników balonami z wodą,
czołgać się pod przeszkodami) i nazwać te ćwiczenia „Przejście
Akowców przez kanały ze Starówki. Oczywiście trzeba przedtem lub po ćwiczeniach
wyjaśnić jak to naprawdę było w Powstaniu.
Do gier i ćwiczeń nie zapominajcie o rekwizytach jak chełmy,
opaski biało-czerwone, opaski czerwone ze swastyką, „Panterki”, f'ajerwerki (użyte
za zgodą gospodarzy terenu).
Ogniska - Uroczystości
Ogniska wieczorne to szczególna okazja do przekazania dziewczętom i chłopcom historii minionych
lat. Kiedy 40-lat temu ich rówieśnicy walczyli i ginęli za Ojczyznę.
Planując ogniska można im nadać specjalny charakter przez powiązanie
na przykład z „Partyzantami”, albo z „Szarymi Szeregami”, czy też zrobić
ognisko poświęcone samemu Powstaniu Warszawskiemu.
Zacznijcie ognisko pieśnią związaną z tematem. Zastępy
niech przygotują pokazy. Improwizujcie krótkie akcje bojowe, zgadujcie
postacie (literami), przedstawiajcie symbole, ilustrujcie piosenki (szarady z TV).
Dobrze będzie jeśli w czasie dnia ktoś z Komendy, kto zapoznał
się lepiej z materiałem historycznym, przygotuje program takiego ogniska
i potrzebne rekwizyty.
Pieśni też trzeba przygotować, przećwiczyć i dobrać
do nastroju ogniska.
Niektóre nadają się lepiej do śpiewania zbiorowego, inne może
ktoś zaśpiewać
solo, a reszta niech śpiewa refren. Piosenka „Hej chłopcy”
doskonale nadaje się do gwizdania (w ten sposób poznawali się „Zawiszacy”
na ulicach Waszawy).
Z gawędami
często są kłopoty, ale znów, od czego są książki,
broszury czy
notatki. Małe urywki dajcie na dzień wcześniej do przeczytania zastępowym.
Niech oni potem przy ognisku powiedzą swoimi słowami co przeczytali.
Czasami można coś przeczytać z książki, opowiedzieć
o znanym harcerzu lub harcerce (patrz „sylwetki” w książce „Wielka
Gra”). Gawędę warto urozmaicić piosenką czy może
dobrym wierszem harcerza z powstania. W obecnych czasach warto też
wykorzystać magnetofon z nagraniami np. z „Dziś do Ciebie przyjść
nie mogę”.
Jeśli się Wam uda, to zaproście do obozu, na ognisko kogoś
co był w
Armii Krajowej. Niech Wam opowie (tylko poproście, aby na jeden raz
nie mówił dłużej niz 10 minut).
Do okrzyków, aby pasowały do danego ogniska użyjcie nazw dzielnic Warszawy, nazw oddziałów,
odgłosów strzałów, wybuchów. Wykrzyknijcie kawałki piosenek. Przykładowo: „Broni się..
Mokotów, Powiśle, Czerników”, „Naprzód - Hurra x 3 – Armia AK”
Któregoś wieczoru, najlepiej pod koniec obozu zróbcie uroczysty apel poległych
harcerek i harcerzy. Przygotujcie świece lub pochodnie.
Może znajdziecie werbel, lub sygnałówę. Wyczytajcie listę tych co odeszli walcząc
za Polskę, „...jak kamienie przez Boga rzucane na Szaniec.” Odmówcie za Nich „Wieczne odpoczywanie”.
Kroniki - Poczta
W czasie obozu Kronikarz powinien prowadzić specjalną kronikę wydarzeń opartych na
przebiegu Powstania Warszawskiego i łączyć je z życiem
obozowym.
Na tablicy rozkazów niech się ukazują Wiadomości „z pola walki”, nazwy
oddziałów, daty ważniejszych akcji, kopie piosenek, rysunki. Można urządzić,
szczególnie gdy deszcz pada (lepiej nie !) konkurs na rysunek powstańczy. Przed obozem zbierzcie kilka fotokopii
z książek o AK i Powstaniu. Napewno się przydadzą. Miejcie
mapę Warszawy, a jeszcze lepiej szkice rozmieszczenia oddziałów w Warszawie.
Jeśli macie więcej piszących to można pokusić się o wydanie „Gazetki
Powstańczej”, w której będą opisy dni obozowych, jak również
informacje z lat
1939 do 1945 w Polsce.
Jeśli są miedzy wami filateliści to zapoznajcie się z
pocztą i znaczkami powstańczymi, a sami zróbcie pieczęć obozową
ze znakiem „Kotwicy” i datami 1944-1984. Pieczęć robi się z drzewa, linoleum, albo
ostatecznie z kartofla.
A potem stemplujcie wszystkie kartki i listy wychodzące z obozu.
Na ozdoby obozowe, temat obecny może mniej się nadaje niż w obozie puszczańskim,
ale warto poruszyć głową i coś ciekawego wymyślić.
Wyjątkowo można chyba użyć takie materiały jak cegły
(na mur z napisami), kamienie (na barykadę czy szaniec), korzenie do stworzenia postaci lub broni, szyszki jako
-granaty, a stary hełm też by się przydał !
Wszystkim uczestnikom tegorocznych obozów życzę wiele słonecznej
pogody, oraz aby przeżyli dni obozowe w myśl słów z piosenki „Hej,
chłopcy”:
„ .. Ciemna noc się nad nami roziskrzyła
gwiazdami,
Jasne wstęgi dróg w pyle, długie noce i dni,
Młoda Polska zwycięska jest w nas i przed nami
W równym rytmie marsza: raz, dwa, trzy !”
Stefan Bogdanowicz
hm.
PLAN WARSZAWY
Plakat
powstańczy – sierpień 1944